GEGURITAN
A.
Pengertian Geguritan (Puisi Jawa)
Miturut
bausastra Jawa, geguritan iku karangan duweni paugeran kang gumathok kaya tembang, ananging
guru gatra, guru wilangan lan guru lagune ora ajeg. Geguritan kalebu karya
sastra tulis. Tembung geguritan asale saka tembung "gurit". Gurit tegese
kidung utawa tembang tulisan awujud tatahan kanthi paugeran tartamtu. Nggurit
tegese ngarang tembang, kidung utawa rerepen.
Geguritan
saiki wis ora jumbuh karo paugeran, akeh-akeh wis ana pangaribawaning jaman,
saengga geguritan saiki wis beda karo giritan jaman biyen, tegese wis mardika.
Titikane guritan yaiku ora kawengku ing pathokan, migunakake tembung-tembung
kang pinilih, cacahe larik ora katemtokake, sajak pungkasane bebas sajak
pungkasane bebas mardika, ora nggunakake basa ora nggunakake basa padinan,
arng-arang nggunakake tembung arang nggunakake tembung pangiket,
pangiket, migunakake migunakake tembung tembung kawi, isine mentes,
mentes, lan migunakake migunakake purwakanthi purwakanthi basa, swara lan
sastra.
Geguritan kaperang dadi 2, yaiku :
1.
Geguritan Gagrag Kuna/Lawas
Titikane/pathokane:
· Cacahing gatrane ora ajeg, nanging sethitike papat
· Cacahing wanda ing gatra siji lan sijine kudu padha akehe
· Tibaning
swara (guru lagune) kudu runtut
· Sangarepe geguritan diwiwiti nganggo tembung "sun nggegurit"
Tuladha:
sun
nggegurit:
Kahanan
zaman saiki
Sipat pemudha-pemudhi
Srawunge saya ndadi
Raket
wewekane sepi
Tan
kadi zaman nguni
Srawunge
sarwa ngati-ati
Yen
manut wasiting kuna
Priya
srawung lan wanita
Gampang
ketaman panggodha
Nerak
ing laku susila
Temah
darbe jeneng ala
Wusanane
tibeng bapa.
2.
Geguritan Gagrag Anyar
Dene geguritan utawa guritan anyar nduweni
pathokan :
· Tembung-tembunge
pilihan
· Isine
mentes
· Cacahe
gatra/larikan ora katemtokake
· Arang
nganggo tembung salugune/denotasi
· Akeh
nganggo tembung kiasan/konotasi
· Ora
nganggo tembung sun gegurit
Tuladha
Bekti
Kagem Ibu
Nyuwun
tambahing pangestu
kula
badhe angayahi
tanggung
jawab marang bangsa
ugi
mring ibu pertiwi
iki
pancen kewajiban
keng
putra wus kudu ngerti
Lamun
pra putri tan maju
bakal
ringkih tembe mburi
awit
ibu kang kuwasa
mulang
muruk putra putri
guru
aneng kulawarga
kang
pawitan jroning urip
B.
STRUKTUR TEKS GEGURITAN
Struktur
teks geguritan iku kaperang dadi loro, yaiku struktur lair lan struktur batin. Struktur
lair, yaiku wujud basa kang konkret lan bisa diobservasi, dene struktur batin,
yaiku makna abstrak saka ukara (basa) kasebut, kayata struktur makna kang
kepengin diwedharake.
1.
STRUKTUR LAIR
1. Wujude
Geguritan (Tipografi)
Wujude
geguritan utawa diarani tipografi iki minangka pamawas tuymrap gegambarane
wujud panulisane geguritan. Geguritan iku lumrahe tinulis ora ngebaki larik,
ora kawiwitan aksara kapital, lan saben larik ora dipungkasi kanthi tetenger (tanda
baca).
2. Pamilihe
Tembung (Diksi)
Pamilihing
tembung utawa diksi, yaiku tetimbangan sajrone nggunakake tembung-tembung kang
laras kanggo ngandharake kekarepan lan pengangen-angen, tanpa ninggalake rasa
kaendahan utawa larasing unine.
3. Pandungkape
Pancadriya (Imaji)
Pandungkape
pancadriya, yaiku wujud pengalaman kang wis dirasakake dening pancadriya,
kayata paningal, pangrungu, lan pangrasa. Tujuwane kanggo nggawa pangrasane
pamaos kaya apa kang dirasakake dening panggurit. Pandungkape pancadiya bisa
kaperang dadi telu, yaiku pandungkape swara (auditif), pandungkape rupa (visual),
lan pandungkape raba/sentuh (taktil)
4. Tembung
Konkret
Tembung
konkret, yaiku tembung-tembung mligi kang bisa tinangkep dening pancadriya lan
bisa nuwuhake pandungkape pancadriya utawa panyakrabawa. Tembung konkret
bisa awujud tembung entar utawa pralambang.
5. Lelewaning
Basa
Lelewaning
basa, yaiku panganggone tembung utawa ukara kang klebu basa rinengga kanthi
tujuwane nambahi rasa kaendahane geguritan. Jinise basa rinengga sajrone
kasusastran Jawa iku akeh banget lan panganggone bisa kacundhake manut
rasa-pangrasane panggurit.
6. Wirama
Wirama
utawa guru lagu, yaiku runtute swara ing geguritan kang bisa dumunung ing
wiwitan, tengah, lan pungkasaning larik.
2.
STRUKTUR BATIN
1. Tema
(Sense)
Tema
yaiku sawijining kekarepan kang dadi dhasare panggurit ngripta geguritan.
Jinise tema iku akeh banget, kayata religius, panguripan, panggulawenthah,
kasarasan, lan sapanunggalane.
2. Rasa-Pangrasa
(Feeling)
Rasa-pangrasa,
yaiku pandungkape rasane panggurit tumrap bakune pirembugan kang kinandhut
sajrone geguritan. Rasa-pangrasa iki ana gegandhengane karo latar belakang
panggurit, yaiku agama, pendhidhikan, drajat-pangkat, umur, lan sapanunggalane.
Rasa-pangrasa iki jinise kayata bungah, susah, sengit, lan sapanunggalane.
3. Nada
(Tone)
Nada,
yaiku tatacarane panggurit anggone medharake kekarepan sajroning geguritan.
Tatacarane panggurit medharake kekarepane, kayata ngguroni, nandhesake,
mborongake marang pamaos, lan sapanunggalane.
4. Piwulang
(Amanat)
Piwulang,
yaiku pitutur luhur kang kepengin diwedharake dening panggurit kanggo pamaos
kang diwedharake lumantar geguritan. Pangarep-arepe pamaos bisa nindakake
sakabehe piwulang luhur kasebut ing bebrayan. Amanat bisa awujud ajaran moral, filosofi urip, nilai-nilai
budaya, sejarah lan tradisi masyarakat jawa.
Sumber:
